Nhận diện cuộc chiến tranh pháp lý của Trung Quốc trên biển

Học thuyết “Tam chiến” của Trung Quốc vạch ra bộ ba phương pháp tấn công: chiến tranh thông tin, chiến tranh tâm lý và chiến tranh pháp lý. Trong số này, chức năng của chiến tranh pháp lý là nhằm “thúc đẩy tính hiệu quả của các cơ chế và quy trình pháp lý hiện hành để hạn chế hành vi đối địch, đối phó trong các hoàn cảnh bất lợi, đảo ngược các án lệ, và tối đa hóa lợi thế trong các tình huống liên quan đến các lợi ích cốt lõi của Trung Quốc”.

Bài viết của tác giả Douglas Guilfoyle, Phó Giáo sư Luật Quốc tế và An ninh tại Đại học New South Wales (UNSW), Canberra, nơi ông là trưởng Nhóm Nghiên cứu An ninh Hàng hải.

Bài viết này được trích ra từ “Luật pháp và an ninh hàng hải: Hiểu về cuộc chiến pháp lý ở Biển Đông” (The Rule of Law and Maritime Security:Understanding Lawfare in South China Sea) của tác giả Douglas Guilfoyle, được đăng gần đây trên International Affairs. Bài viết được đăng trên trang East Asia Forum.

Trung Quốc đang lớn giọng khẳng định đặc quyền hàng hải trên Biển Đông trong cái gọi là “đường 9 đoạn” dường như được xuất hiện trên các bản đồ chính thức của nước này. Nguồn gốc chính xác của đường ranh giới này hiện vẫn rất mơ hồ. “Đường 9 đoạn” không xuất hiện trên các bản đồ của chính phủ trước năm 1947 hay trên các bản đồ mang tính cá nhân được vẽ trước năm 1933. Đến năm 2013, các học giả nổi tiếng của Trung Quốc thừa nhận rằng Trung Quốc chưa bao giờ công khai khẳng định tầm quan trọng pháp lý của đường ranh giới này.

Việc Trung Quốc trong thời gian gần đây khẳng định quyền tài phán với các tài nguyên trong “đường 9 đoạn” đã làm leo thang căng thẳng không chỉ trong lĩnh vực dầu mỏ mà còn với nguồn cá đang được khai thác cạn kiệt vốn “rất quan trọng với an ninh lương thực của cư dân ven biển vốn lên tới hàng trăm triệu người”. Tuy nhiên, lập luận pháp lý của Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông nên được xem xét cả trong bối cảnh lịch sử của họ cũng như dưới học thuyết của Trung Quốc về chiến tranh thông tin.

Luật pháp đóng vai trò quan trọng trong cuộc tranh cãi về “đường 9 đoạn” bởi đường ranh giới này cắt sâu vào Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) 200 hải lý của nhiều nước ven biển gồm Việt Nam và Philippines theo Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển (UNCLOS). Một điều trớ trêu đó là trong các cuộc đàm phán trường kỳ để tiến tới UNCLOS, Trung Quốc từng là nhân tố chính ủng hộ khái niệm EEZ, đứng về phía các nước đang phát triển chống lại Nga và Mỹ.

Việc xem xét lại các vấn đề từng là mối quan ngại cơ bản của Trung Quốc trong các cuộc đàm phán về UNCLOS là rất hữu ích. Các vấn đề này được ghi trong các tài liệu làm việc của Trung Quốc gửi lên Ủy ban Đáy biển Liên hợp quốc hồi đầu những năm 70 của thế kỷ XX và trong các bài phát biểu của Trung Quốc trong tiến trình đàm phán.

Trung Quốc chủ trương ủng hộ 5 luận điểm chính: Thứ nhất, không có chiều rộng tối đa cố định với vùng lãnh hải. Thứ hai, các tàu chiến không có quyền đi lại vô hại tất yếu qua lãnh hải và các eo biển. Thứ ba, eo biển Quỳnh Châu và vịnh Bột Hải của Trung Quốc là “nội thủy” của Trung Quốc. Thứ tư, các tranh chấp trên biển nên chỉ được giải quyết thông qua tham vấn và UNCLOS không nên đưa ra quy định về việc giải quyết pháp lý đối với các tranh chấp như vậy. Thứ năm, một quốc gia lục địa có chủ quyền với quần đảo xa bờ có thể vẽ đường cơ sở thẳng quanh nó và sử dụng đường cơ sở này để đo đạc lãnh hải của họ.

Đáng chú ý, mặc dù Trung Quốc công khai tuyên bố vị thế đặc biệt ở một số vùng biển, nhưng họ chưa bao giờ làm vậy ở Biển Đông. Trung Quốc vẫn duy trì quan điểm của họ về eo biển Quỳnh Châu và vịnh Bột Hải trong các cuộc đàm phán, cũng như quan điểm về các tàu chiến và quyền đi lại vô hại. Tuy nhiên, Bắc Kinh đã từ bỏ quan điểm về chiều rộng của vùng lãnh hải và về “các quần đảo xa bờ”. Thực tế này cho thấy việc Trung Quốc cho rằng họ có “các quyền đặc biệt trong lịch sử” trong “đường 9 đoạn” là kết quả của tuyên bố pháp lý mới.

Trung Quốc đã hứng chịu đòn giáng sau khi Tòa trọng tài ở La Hay đưa ra phán quyết có lợi cho các nước ven biển trong vụ kiện của Philippines chống lại Trung Quốc. Kể từ đó, chính phủ Trung Quốc đã xoay trục trở lại lập trường cũ về “quần đảo xa bờ” từng bị phủ nhận trong các cuộc đàm phán về UNCLOS. Trung Quốc giờ đây khẳng định rằng họ có thể tập hợp nhiều thực thể khác nhau trên biển thành “các quần đảo” và “bao bọc” chúng trong các đường cơ sở thẳng và xác lập EEZ từ các thực thể này.

Lập luận này vừa mang tính theo chủ nghĩa xét lại và vừa không thuyết phục về mặt pháp lý. Tuy nhiên, bên cạnh việc xác lập các EEZ, việc cải tạo các thực thể thành đảo hay quần đảo cho phép Trung Quốc khẳng định rằng các tàu chiến Mỹ bị hạn chế tiến gần các thực thể đó. Mỹ khăng khăng rằng các thực thể đó không tạo thành lãnh hải và rằng họ đang thực thi chiến dịch tự do hàng hải vốn được chấp nhận trong EEZ hay ở hải phận quốc tế. Tuy nhiên, tại sao Trung Quốc lại bận tâm đưa ra những lập luận như vậy?

Trung Quốc đánh giá cao sức mạnh của pháp quyền. Học thuyết “Tam chiến” của Trung Quốc vạch ra bộ ba phương pháp tấn công không tiếp xúc để đạt được các mục tiêu quốc gia của Trung Quốc: chiến tranh thông tin, chiến tranh tâm lý và chiến tranh pháp lý. Trong số này, chức năng của chiến tranh pháp lý được nhà bình luận Doug Livermore lý giải là nhằm “thúc đẩy tính hiệu quả của các cơ chế và quy trình pháp lý hiện hành để hạn chế hành vi đối địch, đối phó trong các hoàn cảnh bất lợi, đảo ngược các án lệ, và tối đa hóa lợi thế trong các tình huống liên quan đến các lợi ích cốt lõi của Trung Quốc”.

Nhiệm vụ của “tam chiến” là nhằm củng cố tính hợp pháp của Đảng Cộng sản Trung Quốc (CCP) cả trong và ngoài nước. Việc tranh cãi về các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông bị coi là âm mưu nhằm xói mòn tính hợp pháp của CCP. CCP cho rằng họ đang bị bao vây bởi các mối đe dọa trong và ngoài nước, và coi lập luận pháp lý chống lại họ là một hình thức xung đột chiến lược.

Trung Quốc cũng hiểu rằng việc tận dụng và khai thác những gì giành được từ vũ lực đòi hỏi sự củng cố thông qua luật pháp. Chiến tranh pháp lý của Trung Quốc không chỉ đơn giản là cách thức giải quyết vấn đề “cướp đất” trên biển. Nó chính là một phần của chiến lược “cướp đất”.