VAI TRÒ CỦA TRIẾT HỌC MÁC - LÊNIN VÀ YÊU CẦU VẬN DỤNG, BỔ SUNG, PHÁT TRIỂN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
Sự
xuất hiện của triết học Mác - Lênin đã làm cho vị trí và vai trò xã hội của triết
học trong hệ thống tri thức khoa học của nhân loại có sự biến đổi rất căn bản. C.Mác
đã chỉ rõ: “Các nhà triết học đã chỉ giải thích thế giới bằng nhiều cách
khác nhau, song vấn đề là cải tạo thế giới”[1].
Luận điểm này không những chỉ ra sự khác nhau về nguyên tắc giữa triết học của
các ông với tất cả các học thuyết triết học trước đó, mà còn là sự khái quát một
cách cô đọng, sâu sắc vai trò của triết học không chỉ có chức năng giải thích
thế giới mà còn trở thành công cụ nhận thức khoa học để cải tạo thế giới bằng thực
tiễn cách mạng.
Triết
học Mác - Lênin là thế giới quan, phương pháp luận khoa học và cách mạng cho
con người trong nhận thức và thực tiễn. Do ở
chỗ, các
nguyên lý và quy luật của phép biện chứng duy vật là sự phản ánh những mặt,
những thuộc tính, những mối liên hệ phổ biến nhất của cả tự nhiên, xã hội và tư
duy cho nên chúng có tác dụng định hướng không phải chỉ trong một phạm vi nhất
định nào đấy như đối với các nguyên lý và quy luật do các khoa học chuyên ngành
nêu lên, mà trong tất cả mọi trường hợp. Triết học Mác - Lênin giúp cho con
người khi bắt tay vào nghiên cứu và hoạt động cải biến sự vật, hiện tượng bao
giờ cũng xuất phát từ một lập trường nhất định, xác định rõ mục tiêu, thấy
trước được phương hướng vận động chung của đối tượng, sơ bộ các mốc cơ bản mà
việc nghiên cứu hay hoạt động cải biến sự vật, hiện tượng phải trải qua, nghĩa
là chúng giúp cho con người xác định được về đại thể con đường cần đi, đích
đến, có được phương hướng đặt vấn đề cũng như giải quyết vấn đề, tránh được những lầm lạc hay mò mẫm giữa
một khối những mối liên hệ chằng chịt phức tạp mà không có tư tưởng dẫn đường.
Triết học Mác - Lênin với
vai trò là thế giới quan và phương pháp luận chung nhất, nó gắn bó mật thiết
với cuộc sống, với thực tiễn, là cái định hướng, chỉ đạo cho chúng ta trong
hành động. Xuất phát từ một lập trường triết học đúng đắn, cụ thể là xuất phát
từ những quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chúng ta có thể có được
những cách giải quyết đúng đắn các vấn đề do cuộc sống đặt ra. Và ngược lại,
xuất phát từ một lập trường triết học sai lầm, chúng ta không thể tránh khỏi
hành động sai lầm. Chính ở đây thể hiện giá trị định hướng - một trong những biểu
hiện cụ thể chức năng phương pháp luận của triết học Mác - Lênin.
Kế thừa
những yếu tố hợp lý và khắc phục những hạn chế thiếu sót của các nhà triết học
trước đó về thực tiễn, triết học Mác - Lênin đã đem lại một quan điểm đúng đắn
khoa học về thực tiễn và vai trò của thực tiễn đối với nhận thức cũng như đối với
sự phát triển của xã hội. Với việc đưa phạm trù thực tiễn vào lý luận, các ông
đã thực hiện một bước chuyển biến cách mạng trong lí luận nói chung và trong lý
luận nhận thức nói riêng. V.I.Lênin đã nhận xét: “Quan điểm về đời sống, về thực
tiễn, phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận về nhận thức”[2]. Với sự phân tích sâu sắc về biện chứng của
quá trình nhận thức, lý luận nhận thức đã làm sáng tỏ cơ sở lý luận của nguyên
lý sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, và nguyên lý này được coi là cơ sở
phương pháp luận cho việc nhận thức để hoạt động thực tiễn cải tạo thế giới.
Triết học Mác -
Lênin khắc phục triệt để sai lầm của chủ nghĩa duy tâm, siêu hình trong luận giải
đời sống xã hội. Lần đầu tiên trong lịch sử, C.Mác và Ph.Ănghen đã giải thích
quy luật hình thành, vận động, phát triển của xã hội loài người một cách khoa học;
chỉ rõ sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. Sự kết hợp lý luận của chủ nghĩa
Mác - Lênin nói chung và triết học Mác - Lênin nói riêng với phong trào công
nhân đã tạo nên bước chuyển biến về chất của phong trào từ trình độ tự phát lên
tự giác và tính tất yếu ra đời xã hội mới nhân văn, tốt đẹp hơn. Triết học Mác
- Lênin còn là cơ sở lý luận khoa học cho chiến lược và sách lược cách mạng của
giai cấp vô sản, là vũ khí tư tưởng để đấu tranh chống lại hệ tư tưởng tư sản,
chủ nghĩa xét lại, cơ hội, giáo điều...
Triết học Mác
- Lênin trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học cho các khoa học
cụ thể, giúp các khoa học này tiếp tục đi sâu nghiên cứu tìm ra những thuộc
tính mới của vật chất. Mặt khác, triết học
Mác - Lênin còn đặt nền móng cho các khoa học khác phát triển. Triết học Mác -
Lênin cung cấp tiêu chuẩn
đúng đắn và những tư tưởng chỉ đạo cho khoa học lịch sử. Với
cách nhìn duy vật và biện chứng về đời sống xã hội triết học Mác - Lênin đã
giải quyết khoa học và triệt để những vấn đề quan trọng nhất của đạo đức học.
Lần đầu tiên trong lịch sử tư tưởng nhân loại làm cho đạo đức học trở thành một
khoa học thật sự nghiên cứu về đạo đức. Cũng với
cách nhìn duy vật và biện chứng về đời sống xã hội, triết học này đã giải quyết
khoa học và triệt để những vấn đề quan trọng nhất về tín ngưỡng, tôn giáo, về
chiến tranh và quân đội…
Triết học Mác - Lênin là cơ sở thế giới
quan và phương pháp luận khoa học và cách mạng để phân tích xu hướng phát triển
của xã hội. Do
kết quả của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại mà loài người bước
vào thế kỷ XXI với những vấn đề nhận thức mới rất cơ bản và sâu sắc. Trước tình
hình đó, triết học Mác - Lênin đóng vai trò rất quan trọng, là cơ sở lý luận -
phương pháp luận cho các phát minh khoa học, cho sự tích hợp và truyền bá tri
thức khoa học hiện đại. Dù tự giác hay tự phát, khoa học hiện đại phát triển
phải dựa trên cơ sở thế giới quan và phương pháp luận duy vật biện chứng. Đồng
thời, những vấn đề mới của hệ thống tri thức khoa học hiện đại cũng đang đặt ra
đòi hỏi triết học Mác - Lênin phải có bước phát triển mới.
Toàn cầu hoá là
một quá trình xã hội phức tạp, đầy mâu thuẫn, chứa đựng cả tích cực và tiêu
cực, cả thời cơ và thách thức đối với các quốc gia, dân tộc, đặc biệt là các
nước kém phát triển. Chủ nghĩa đế quốc và các thế lực tư bản chủ nghĩa đang lợi
dụng toàn cầu hoá để âm mưu thực hiện toàn cầu hoá tư bản chủ nghĩa. Chính vì
vậy, toàn cầu hoá là một cuộc đấu tranh quyết liệt giữa chủ nghĩa tư bản và chủ
nghĩa đế quốc với các nước đang phát triển, các dân tộc chậm phát triển. Trong
bối cảnh đó, triết học Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận
khoa học, cách mạng để phân tích xu hướng vận động, phát triển của xã hội hiện
đại.
Chủ nghĩa Mác - Lênin nói
chung và triết học Mác - Lênin nói riêng là lý luận khoa học và cách mạng soi
đường cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động trong cuộc đấu tranh giai cấp
và đấu tranh dân tộc đang diễn ra trong điều kiện mới, dưới hình thức mới.
Hiện nay, chủ nghĩa xã hội
đang lâm vào khủng hoảng và thoái trào, tương quan so sánh lực lượng bất lợi
cho các lực lượng cách mạng, tiến bộ. Chủ nghĩa đế quốc đang tạm thời thắng
thế. Mặc dù vậy, phong trào công nhân, phong trào xã hội chủ nghĩa và phong
trào độc lập dân tộc vẫn tồn tại, phục hồi dần, đang tập hợp, phát triển lực
lượng, tìm tòi các phương thức và phương pháp đấu tranh mới.
Những
mâu thuẫn cơ bản của thời đại vẫn tồn tại nhưng đã mang những đặc điểm mới,
hình thức mới. Đồng thời, một loạt các mâu thuẫn khác mang tính toàn cầu cũng
đang nổi lên gay gắt. Thế giới trong thế kỷ XXI vẫn tồn tại và phát triển trong
hệ thống mâu thuẫn đó, trong đó mâu thuẫn chủ yếu là mâu thuẫn giữa lợi ích của
giai cấp tư sản với lợi ích của tuyệt đại đa số loài người đang hướng đến mục
tiêu hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. Để thực hiện mục
tiêu cao cả đó, loài người phải có lý luận khoa học và cách mạng soi đường. Lý
luận đó chính là chủ nghĩa Mác - Lênin nói chung và triết học Mác - Lênin nói
riêng.
Triết học Mác - Lênin là cơ
sở lý luận khoa học của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội trên thế giới và sự
nghiệp đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Từ khi cách mạng Tháng Mười
Nga thành công, chủ nghĩa xã hội hiện thực đã tỏ rõ tính ưu việt của một mô
hình xã hội mới do con người, vì hạnh phúc con người. Tuy nhiên, mô hình chủ
nghĩa xã hội hiện thực, do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan đã bộc lộ
những hạn chế của nó mà nổi bật nhất là một cơ chế quản lý kinh tế - xã hội
mang tính tập trung, quan liêu, bao cấp. Chính trong tình trạng hiện nay, cần
phải có một cơ sở thế giới quan, phương pháp luận khoa học, cách mạng để lý
giải, phân tích sự khủng hoảng, xu thế phát triển của chủ nghĩa xã hội thế giới
và phương hướng khắc phục để phát triển.
Vai trò thế giới quan,
phương pháp luận của triết học Mác - Lênin thể hiện đặc biệt rõ đối với sự
nghiệp đổi mới ở Việt Nam đó là đổi mới tư duy. Nếu không có đổi mới tư duy,
nhất là tư duy lý luận, thì sẽ không có sự nghiệp đổi mới. Triết học Mác -
Lênin là nền tảng, cơ sở cho quá trình đổi mới tư duy lý luận ở Việt Nam. Một
trong những
điểm nhấn của thế giới quan, phương pháp luận triết học Mác - Lênin chính là
vấn đề thực tiễn, đó là phương pháp biện chứng, đó là hệ thống các nguyên tắc
phương pháp luận, Đảng ta xác định đổi mới toàn diện đất nước theo định hướng
xã hội chủ nghĩa. Triết học phải góp phần tìm được lời giải đáp về con đường đi
lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, đồng thời qua thực
tiễn để bổ sung, phát triển tư duy lý luận về chủ nghĩa xã hội. Bên cạnh mặt
tích cực không thể phủ nhận, việc nhận thức và vận dụng lý luận Mác - Lênin,
trong đó có triết học, sau một thời gian dài mắc phải giáo điều, xơ cứng, lạc
hậu, bất cập, là một trong những nguyên nhân của sự khủng hoảng của chủ nghĩa
xã hội thế giới. Nhiều vấn đề lý luận, do những hạn chế của điều kiện lịch sử
mà các nhà sáng lập chủ nghĩa Mác - Lênin chưa luận giải một cách đầy đủ hoặc
chưa thể dự báo hết. Do đó, việc tiếp tục bổ sung, đổi mới là nhu cầu tự thân
và bức thiết của triết học Mác - Lênin trong giai đoạn hiện nay.
Thế giới quan triết học Mác
- Lênin đã giúp Đảng Cộng sản Việt Nam nhìn nhận con đường đi lên chủ nghĩa xã
hội trong giai đoạn mới, bối cảnh mới, trong điều kiện, hoàn cảnh chủ nghĩa xã
hội hiện thực sụp đổ ở Liên Xô và các nước Đông Âu, chủ nghĩa tư bản không
những không sụp đổ mà còn có sự phát triển mạnh mẽ hơn thế. Thế giới quan triết
học Mác - Lênin đã chỉ ra lôgíc tất yếu của sự phát triển xã hội loài người là
chủ nghĩa xã hội; chủ nghĩa tư bản trước sau cũng sẽ được thay thế bởi một chế
độ tốt hơn, công bằng hơn; con người được phát triển toàn diện. Thế giới quan
triết học Mác - Lênin đã giúp xác định tính đúng đắn của con đường đi lên chủ
nghĩa xã hội.
Nếu
như thế giới quan triết học Mác - Lênin giúp chúng ta xác định con đường, bước
đi, thì phương pháp luận của triết học Mác - Lênin giúp chúng ta giải quyết
những vấn đề đặt ra trong thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội, thực tiễn đổi
mới hơn 35 năm qua. Đó không chỉ là những vấn đề, điều kiện cụ thể của Việt
Nam, mà còn là những vấn đề, thực tiễn chung của thế giới, của toàn cầu hóa,
của phát triển khoa học công nghệ, của kinh tế tri thức, của hội nhập quốc tế.
Dựa trên cơ sở phương pháp luận của triết học Mác - Lênin, chúng ta đã giải
quyết tốt các mối quan hệ cơ bản của quá trình đổi mới như mối quan hệ giữa kinh tế
thị trường với chủ nghĩa xã hội; mối quan hệ giữa đổi mới kinh tế và đổi mới
chính trị, đây là mối quan hệ cốt lõi, mang tính nền tảng cho việc giải quyết
các mối quan hệ khác[3].
Ngày nay, thế giới đã, đang và
sẽ còn có những biến đổi lớn lao và nhanh chóng, trong đó lĩnh vực xã hội luôn
có diễn biến phức tạp. Quá trình đó đặt ra những vấn đề bức thiết thúc đẩy triết
học phải vượt lên để giải đáp. Mặt khác, nó cũng tạo ra những tiền đề, điều kiện
để triết học có thể thực hiện được sứ mệnh của mình, đòi hỏi chúng ta cần phải vận dụng, bổ
sung, phát triển triết học Mác - Lênin trên những vấn đề cơ bản sau:
Một là, vận dụng, bổ sung, phát triển triết học Mác - Lênin là phải trung thành,
không giáo điều, máy móc; sáng tạo nhưng không nhưng không cắt xén, nhất là những
nguyên lý cơ bản.
Hai là, vận dụng, bổ sung, phát triển triết học Mác - Lênin
là phải tiếp tục nghiên cứu làm sáng tỏ và khẳng định bản chất cách mạng, khoa
học của triết học Mác - Lênin trong điều kiện mới.
Ba
là, vận dụng, bổ sung, phát triển
triết học Mác - Lênin, có nghĩa là trên lập trường của chủ nghĩa Mác - Lênin đề
cập tới một số vấn đề mà C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin đã
giải quyết đúng đắn trong thời đại của các ông, nhưng do thực tiễn thời đại đổi
thay, nên cần phải có những bổ sung mới.
Bốn
là, vận dụng, bổ sung, phát triển
triết học Mác - Lênin, có nghĩa là trên lập trường của chủ nghĩa Mác - Lênin
nêu lên quan niệm về một số vấn đề do những nguyên nhân khác nhau mà các
nhà kinh điển chủ nghĩa Mác - Lênin chưa có điều kiện và thời cơ giải quyết.
Năm
là, vận dụng, bổ sung, phát triển
triết học Mác - Lênin, có nghĩa là trên lập trường của chủ nghĩa Mác -
Lênin nêu lên quan niệm về một số vấn đề cấp bách do cuộc sống ngày nay đặt
ra mà ở thời đại của Mác, Ăngghen, Lênin chưa đặt ra hoặc đã đặt ra nhưng chưa
thực sự cấp bách[4].
Sáu là, vận dụng, bổ sung, phát triển triết học Mác - Lênin là phải gắn chặt với thực tiễn, chống tư biện, xa rời thực tiễn, lý luận suông;
đặc biệt là phải gắn
liền với công cuộc xây dựng và chỉnh đốn Đảng hiện nay.
Như vậy, việc khẳng
định vai trò to lớn của triết học Mác - Lênin trong thời đại ngày nay và vận
dụng, bổ sung và phát triển lý luận này là trách nhiệm của những người cộng sản và bản
chất khoa học, cách
mạng vốn có, là thuộc tính nội tại của Triết
học Mác
- Lênin nhằm đáp ứng yêu
cầu thực tiễn mới cũng như sự phát triển của khoa học, công nghệ. Tuy nhiên, vận
dụng, bổ sung, phát triển triết học Mác
- Lênin phải có nguyên tắc, không tùy tiện nhân danh “vận dụng, bổ sung, phát
triển” để xuyên tạc, chống chủ nghĩa Mác - Lênin hay nhân danh “bảo vệ chủ
nghĩa Mác - Lênin” rơi
vào bảo thủ, trì trệ, không đổi mới, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin nói
chung, triết học Mác - Lênin nói riêng./.
Vũ Văn Ban
#SQCT
Tài liệu tham
khảo:
1. Bộ Giáo dục và đào tạo
(2021), Giáo trình Triết học Mác - Lênin (Dành cho bậc đại học hệ không
chuyên lý luận chính trị), Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà
Nội - 2021.
2. C.Mác và
Ph.Ăngghen, Toàn tập, Tập 3, Nxb Chính trị quốc gia,
Hà Nội, 1995.
3. V.I.Lênin, Toàn tập, Nxb. Chính trị
Quốc gia, Hà Nội. 2005, tr. 167.
4. Tổng cục Chính trị (2021), Giáo trình Triết học Mác
- Lênin (Dùng cho đào tạo cao cấp lý luận chính trị trong quân đội),
Nxb QĐND, Hà Nội.
5. GS, TS Trần văn Phòng (2020) Giá trị bền vững và ý nghĩa thời đại
của chủ nghĩa Mác - Lênin, Tạp chí điện tử Lý luận Chính trị.
[1] C.Mác
và Ph.Ăngghen toàn tập, Tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 1995, tr.12.
[2]
V.I.Lênin, Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 2005, tr. 167.
[3]
Bộ Giáo dục và đào tạo (2021), Giáo trình Triết học Mác - Lênin (Dành cho bậc
đại học hệ không chuyên lý luận chính trị),Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật,
Hà Nội - 2021, tr.102-112.
[4]
Tổng cục Chính trị (2021), Giáo trình Triết học Mác – Lênin (Dùng cho
đào tạo cao cấp lý luận chính trị trong quân đội), Nxb QĐND, Hà Nội, tr.35.
bài viết rất hấp dẫn
Trả lờiXóa